Ərəbləşdirmə siyasəti, yoxsa Quran tilavəti?

Son zamanlar hədis inkarçılarının dində elmli olmayan müsəlmanların qəlblərinə şübhə salmaq üçün atdıqları iddialardan biri də namazlarda Quran tilavətinin hər bir şəxsin öz ana dilində yox, məhz ərəbcə oxunmasıdır. Onlar iddia edirlər ki, hər bir şəxs namazda Quran tilavətini öz ana dilində oxusa, oxuduqlarının mənasını daha yaxşı anlamış olar. Onlar həmçinin iddia edirlər ki, namazda Quran tilavətinin ərəbcə oxunmasının zəruri hesab edilməsi ərəblərin bir hiyləsidir ki, əcəmləri (qeyri-ərəbləri) ərəbləşdirsinlər. İlk baxışdan tutarlı bir iddiaya bənzəyir. Yuxarıdakı iddiaya elm əhli daha gözəl cavab verə bilərdi. Amma mən həm sadə bir müsəlman olduğum, həm də mövzu çox bəsit olduğu üçün araşdırma etmədən və mənbələrə və elm əhlinə müraciət etmədən avamın başa düşəcəyi dildə bu yazını yazmaq qərarına gəldim.

Əvvəla onu deyim ki, Allah hikmətlidir və milçək qədər çox kiçik bir canlını belə səbəbsiz yaratmış deyil. Ağacdan düşən bir yarpaq belə ondan iznsiz düşə bilməz və bu kiçik hadisə belə özündə bir hikmət daşıyır. Odur ki, Quran kimi Qiyamətə qədər bir möcüzə olaraq göndərilmiş bu möhtəşəm bir kitabın başqa dildə yox, məhz ərəbcə göndərilməsində bir hikmət var. Düşünə bilərsiniz ki, Quran Ərəbistan yarımadasına nazil edilmişdir, ona görə də orada yaşayan ərəb tayfalarının anlaması üçün bu dildə nazil olub. Bəlkə də bu haqlı bir fikirdir. Lakin nəzərə alsaq ki, İslam universal bir dindir və Qiyamətə qədər təkcə ərəblərə yox, bütün dünya xalqlarına, habelə cinlərə bir xitab olaraq enmişdir, Quranın məhz ərəb dilində nazil olmasını daha geniş şəkildə anlamaq məcburiyyətindəyik. Ərəb dilini bilənlər də məni təsdiq edərlər ki, ərəb dili həm leksik, həm qrammatik zənginliyinə görə çox zəngin bir dil idi və bu cür də qalmaqda davam edir. Allah`ın mesajı ən gözəl bir şəkildə çatdırılmağa, ən gözəl ifadə edilməyə və düzgün başa düşülməyə layiq olduğu üçün Rəbb`imiz ən gözəl dili seçmişdir (millətçilərin xoşuna gəlməsə də). Allah (O Pak və Müqəddəsdir) öz elçisi ilə (Allah`ın salat və salamı onun üzərinə olsun) bu dildə danışmışdır. Quran məhz ərəbcə Allah`ın sözüdür. O, başqa dilə tərcümə olunduqdan sonra Allah`ın sözü olmaqdan çıxıb, bəşərin sözü olmuş olur. Belə ki, tərcümə bəşər övladının əməyinin nəticəsidir və orada xətaların olması labüddür. Odur ki, müsəlmanlar Allah qarşısında duranda (namaz) Quranın qüsursuz, orijinal kəlmlərindən istifadə etməli, Allah`ın sözü ilə danışmalıdırlar.

 Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, tərcümə Allah`ın yox, bəşər övladının kəlamıdır. Odur ki, hər hansı bir ayə və ya kəlməni tərcüməçilər tərcümə etdikdə aralarında ixtilaf əmələ gəlir. Çünki ərəb dili zəngin olduğu üçün bir söz müxtəlif mənalara gəlir. Tərcüməçilərdən biri həmin sözün bir mənasını nəzərə alır, digərini isə nəzərə ala bilmir. Digər tərcüməçi isə başqa bir mənanı götürür, o biri mənanı nəzərə almır. Halbuki, ərəb dilində həmin kəlmə mövcud olan bütün mənaları və daha artığını əhatə edir. Dediyim kimi, aləmlərinin Rəbb`inin seçdiyi kəlmələrlə bəşərin tərcüməsi heç vaxt eyni ola bilməz.

Həmçinin, Rəsulumuz (Allah`ın salat və salamı onun üzərinə olsun) dində yenilikləri (bidət) şiddətlə pisləmiş, əməllərin ən şərlisi olaraq tərif etmişdir. Rəsulullah və ona tabe olan səhabələr, həmçinin ərəb olmayan tabiin və ətbau tabiin olan qeyri-ərəb qaymaq alimlərimiz ibadətlərini məhz ərəb dilində ediblər. 1400 ildən sonra bir kimsə çıxıb özündən yeni fəlsəfələr uydursa, “Mən bu gün sizin dininizi tamamladım” ayəsini yalanlamış olar.

Xatırladım ki, bir ibadətin məqbul olması üçün 3 şərt var: 1. İxlas; 2. Tövhid; 3. Sünnətə müvafiqlik (ibadətin bidətlərdən arınmış olması). Yəni bir insan ibadətlərində ixlaslı (səmimi) olduğu halda şirkə yol verərsə və ya ibadətini Rəsulullahın (Allah`ın salat və salamı onun üzərinə olsun) öyrətdiyindən başqa bir tərzdə yerinə yetirərsə, o ibadət ondan qəbul olunmaz və əksinə özündən yeni şeylər uydurduğu üçün bu ibadətindən dolayı böyük bir günaha batmış olar. Odur ki, namazda Quran tilavətini azərbaycanca oxumağı təklif edənlərin ümmətə vermək istədiyi zərəri varın siz düşünün. Yenə də deyirəm, təkcə ixlas (səmimi niyyət) yetərli deyil, digər iki şərtin də olması vacibdir. Belə ki, dünyada elə bir bidət, elə bir zəlalət və sapıqlıq yoxdur ki, səmimi niyyətlə edilmiş olmasın. Əgər din bizim ağlımıza görə olsaydı, peyğəmbərlərin göndərilməsinə lüzum olmazdı.

Rəsulullah (Allah`ın salat və salamı onun üzərinə olsun) irqçiliyi ayağının altına aldığı, bir ərəbin bir əcəmdən (qeyri-ərəbdən) üstün olmadığını, üstünlüyün yalnız təqvayla (Allah qorxusu ilə) olduğunu söyləyədiyi və bu şüarını öz həyatı ilə sübut etdiyi halda, nəyə görə hələ də bu “ərəbləşdirmə” şübhəsi insanların qəlbində özünə yer edə bilir? Dünya xalqlarını ərəbləşdirmək istəyənlər nəyə görə Əbu Cəhlin, Əbu Ləhəbin, ərəblərin xalis bütpərəstlik dininə qarşı o qədər müsibətlərə qatlanaraq mübarizə apardılar. Ərəblərin xalis bütpərəstlik dinini qoruyub saxlayaraq, ərəb tayfalarını birləşdirmək yolu ilə bunu etməsi daha məntiqli olmazdımı? Əgər Muhamməd (Allah`ın salat və salamı onun üzərinə olsun) bu ideyayla ərəblərə liderlik etsəydi, heç kəs ona qarşı çıxmaz, ətrafında daha tez birləşərdilər. Müsəlmanlara Allah`ın Rəsulu (Allah`ın salat və salamı onun üzərinə olsun) haqqında yaxşı zənndə olmağı nəsihət edirəm.

Bununla belə, heç kəs “Quran başqa dilə tərcümə olunmasın, başa düşülməyinə ehtiyac yoxdur” demir. Əksinə, tərcümə olunmalıdır ki, ərəb dilini bilməyənlər də bu mesajı anlasınlar. Müsəlmanların üzərinə heç olmasa əzbər bildikləri, namazda tilavət etdikləri surələrin anlamlarını tərcümədən, hətta təfsirlərdən oxuyub başa düşməkləri vacibdir ki, namazlarını daha çox huşu ilə yerinə yetirə bilsinlər. Lakin yaxşı olardı ki, müsəlmanlar elementar səviyyədə də olsa, ərəb dilinin leksika və qrammatikasını öyrənsinlər. Çünki ərəb dilini elementar səviyyədə bilmək ən azından öz ana dilində tərcüməsini bildiyi surələri təhlil etmək üçün kifayət edir. Azacıq savadı olan insana ərəb dilini elementar səviyyədə öyrənmək üçün isə cəmi 3-4 ay vaxt kifayət edir. Təəssüflər olsun ki, müsəlmanlar öz dinlərinə o qədər qeyri-ciddi yanaşırlar ki, ibadətlərini kamilləşdirmək üçün heç 3-4 ay belə səy göstərmək həvəsində deyillər. Əslində narahatlıq doğuran məqam bu olduğu halda, müsəlmanların milliyyətçilik duyğularını qamçılamaqla qəlblərinə şübhə salmaq, beyinlərini bulandırmaq istəyənlərin niyyətini anlamaq heç də çətin deyil.

Necə olur ki, gənclərimiz 3-4 günlük dünyalarını abad etmək üçün ingilis dilini yüksək səviyyədə öyrənməyə minlərlə manat, illərin səyini sərf etdikdə bu, “amerikanlaşdırma”, “ingilisləşdirilmə” siyasəti kimi başa düşülmür, başa düşüldükdə isə bundan heç kəs narahat olmur və millətçilik duyğuları vəcdə gəlmir? Məsələyə bu prizmadan yanaşsanız, pərdə arxasından xain şübhələri atanların kimliyini təsbit etmək heç də çətin olmaz.

Fərhad Hacıyev